બાણ ગંગા (sir Creek)

 ભારત પાકિસ્તાન વિવાદ અને નવો મોરચો એટલે સર ક્રિક (બાણ ગંગા)

 પરિચય:-

સર ક્રિક (Sir Creek) એ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદી વિવાદનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર છે. આ વિસ્તાર ગુજરાતના કચ્છ જિલ્લામાં આવેલો છે અને અરબી સમુદ્રના મુખે રણના માર્શલેન્ડમાં આવેલું ૯૬ કિલોમીટર લાંબું એક મીઠા-ખારા પાણીનું નદીમુખ (estuary) છે. જેનું પ્રાચીન નામ બાણ ગંગા હતું પછીથી આ વિસ્તારનું નામ અંગ્રેજ વેપારી સર જ્હોન ક્રિકના નામ પરથી સર ક્રિક પડ્યું, જેમણે ૧૯મી સદીમાં અહીં વેપાર કર્યો હતો. આ વિવાદ નાનો લાગે છે, પરંતુ તેની પાછળ સમુદ્રી સીમા, માછીમારી અધિકાર, તેલ-ગેસના સંસાધનો અને વ્યૂહાત્મક મહત્વ જોડાયેલું છે.

 ભૌગોલિક સ્થિતિ:-

સર ક્રિક ગુજરાતના કચ્છના રણના પશ્ચિમ છેડે આવેલું છે. તેની ઉત્તરે ભારતનું કચ્છનું રણ અને દક્ષિણે પાકિસ્તાનનું સિંધ પ્રાંત છે. આ વિસ્તાર દર વર્ષે મોન્સૂનમાં પૂર આવે છે અને દરિયાના પાણીથી ભરાઈ જાય છે, જેના કારણે તેની સીમા નક્કી કરવી મુશ્કેલ બને છે. આ વિસ્તારમાં મીઠું પાણી અને ખારું પાણી મળે છે, જેના કારણે અહીં મેન્ગ્રોવ વનસ્પતિ અને વિશેષ પ્રકારનું જૈવવિવિધતા જોવા મળે છે.

 વિવાદનું મૂળ કારણ:-

વિવાદનું મુખ્ય કારણ સીમા રેખા છે. ભારતનું કહેવું છે કે સર ક્રિકની મધ્ય રેખા (mid-channel) પરથી સમુદ્રી સીમા નક્કી થવી જોઈએ, જ્યારે પાકિસ્તાન કહે છે કે પૂર્વીય કિનારે (eastern bank) પરથી સીમા જવી જોઈએ. આના કારણે લગભગ ૩૮૦ ચો.કિ.મી. વિસ્તારમાં વિવાદ છે, જેમાંથી ૬૦ ચો.કિ.મી. જમીન અને બાકીનું સમુદ્રી વિસ્તાર છે.

આ વિવાદ ૧૯૬૫ના યુદ્ધ પછી વધુ તીવ્ર બન્યો. ૧૯૬૮માં ભારત-પાકિસ્તાને ઇન્ટરનેશનલ આર્બિટ્રેશન ટ્રિબ્યુનલમાં આ મુદ્દો લઈ ગયા, પરંતુ ટ્રિબ્યુનલે ૯૦% વિસ્તાર ભારતને આપ્યો, જે પાકિસ્તાને સ્વીકાર્યો નહીં.

 મહત્વ અને અસરો:-

1. માછીમારી: આ વિસ્તારમાં ગુજરાત અને પાકિસ્તાનના હજારો માછીમારો માછલી પકડે છે. સીમા અસ્પષ્ટ હોવાથી ઘણી વખત માછીમારો ભૂલથી સીમા પાર કરે છે અને પકડાઈ જાય છે. હાલમાં ભારતીય જેલમાં ૨૦૦+ પાકિસ્તાની માછીમારો અને પાકિસ્તાની જેલમાં ૫૦+ ભારતીય માછીમારો છે.

2. તેલ-ગેસ: આ વિસ્તારમાં સમુદ્રમાં તેલ અને ગેસના મોટા ભંડાર હોવાનું માનવામાં આવે છે. જો સીમા નક્કી થાય તો ઇઇઝેડ (EEZ - Exclusive Economic Zone) ૨૦૦ નોટિકલ માઇલ સુધી વિસ્તરશે, જેનાથી આ સંસાધનોનો અધિકાર મળશે.

3. વ્યૂહાત્મક મહત્વ: આ વિસ્તાર પાકિસ્તાનના કરાંચી પોર્ટ અને ભારતના કંડલા પોર્ટની નજીક છે. તેથી નૌકાદળ માટે પણ મહત્વનું છે.

 ભારત-પાકિસ્તાન વાટાઘાટો:-

આ મુદ્દે ૧૯૬૯થી અત્યાર સુધી ૧૨ રાઉન્ડ વાટાઘાટો થઈ છે, પરંતુ કોઈ નિર્ણય નથી આવ્યો. ભારત યુએન કન્વેન્શન ઑફ લૉ ઑફ ધ સી (UNCLOS)ના આધારે મધ્ય રેખા માંગે છે, જ્યારે પાકિસ્તાન ૧૯૨૫ના જૂના નકશાના આધારે પૂર્વીય કિનારો માંગે છે.

સર ક્રિક એ એક નાનો ભૌગોલિક વિસ્તાર છે, પરંતુ તેની પાછળ મોટા આર્થિક, માનવીય અને વ્યૂહાત્મક પ્રશ્નો જોડાયેલા છે. જો બંને દેશો વચ્ચે વિશ્વાસ અને વાટાઘાટો થાય તો આ વિવાદનું નિરાકરણ શક્ય છે. ખાસ કરીને માછીમારોની મુક્તિ, સંસાધનોનું વહેંચણું અને શાંતિ માટે આ મુદ્દો ઉકેલવો જરૂરી છે. ગુજરાતના કચ્છના લોકો માટે આ વિસ્તાર રોજગાર અને જીવનનો આધાર છે, તેથી તેનું નિરાકરણ ઝડપથી થાય તે જરૂરી છે.

#SirCreek #SirCreekDispute #indianarmy #indian #India #letestnewsupdate #newpost #news #opretionsindoor #opretiontrishul #IndoPakBorder #IndoPakTensions #IndoPakRelations #IndoPakConflict #IndoPakWar #PMOIndia #cmogujarat #indiannavy #indianairforce